Dodał admin, 2007-12-31 Autor / Opracowanie: Dominika

Bierny układ ruchu poruszany jest przez mięśnie szkieletowe, stanowiące czynny układ ruchu. Ruch zachodzi dzięki skurczowi włókien mięśniowych, które należą do tkanki mięśniowej.

Pod względem histologicznym wyróżnia się tkanki mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną oraz mięsień sercowy, różniące się nie tylko budową mikroskopową, rozmieszczeniem w organizmie, lecz przede wszystkim cechami czynnościowymi. Przejawia się to również w sposobie ich unerwienia.

Tkanka mięśniowa gładka wchodzi w skład ścian wielu narządów, naczyń krwionośnych i chłonnych, tkanka mięśnia sercowego buduje przeważającą część ścian serca, natomiast poprzecznie prążkowana tworzy mięśnie wchodzące w skład niektórych narządów, mięśnie wyrazowe (mimiczne) oraz szkieletowe.
Każdy mięsień szkieletowy zbudowany jest ze ścięgien początkowego i końcowego oraz brzuśca. Ścięgna są utworzone przez tkankę łączną ścięgnistą, brzuśce z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Ścięgna początkowe i końcowe przyczepiają się do różnych punktów szkieletu (oraz w niektórych innych miejscach, np. do powięzi - patrz niżej), tworząc odpowiednio przyczepy początkowy i końcowy (przyczep początkowy zwykle znajduje się w rejonie określanym jako bliższy). Włókna mięśniowe kurcząc się skracają swoją długość i w ten sposób zbliżają przyczepy do siebie. W czasie skurczu mięśnia ścięgna przemieszczają się, lecz nie zmieniają swojej długości.
Mięśnie są w różny sposób klasyfikowane, np. ze względu na kształt (krótkie, długie, szerokie, okrężne), wzajemne położenie brzuśca do ścięgna (wrzecionowaty, pierzasty, półpierzasty, dwubrzuścowy) czy też liczbę tzw. głów (dwugłowy, trójgłowy, czworogłowy). Głową mięśnia nazywamy ścięgno początkowe i łączącą się z nim część brzuśca.
Mięśnie poprzecznie prążkowane są unerwione przez układ nerwowy somatyczny (patrz rozdział „Układ nerwowy"). Jedna komórka nerwowa unerwia na ogół wiele włókien mięśniowych (im bardziej precyzyjne ruchy wykonują mięśnie, tym mniej włókien mięśniowych unerwionych jest przez jedną komórkę nerwową). Komórka nerwowa i wszystkie unerwione przez nią włókna mięśniowe tworzą tzw. jednostkę ruchową. Każdy mięsień składa się z wielu jednostek ruchowych. Mogą one być pobudzane wszystkie jednocześnie (maksymalny skurcz mięśnia) albo pobudzana jest mniejsza ich liczba. W żywym organizmie zawsze, nawet przy całkowitym rozluźnieniu mięśnia, pobudzona jest pewna liczba jednostek ruchowych. Wtedy kurczy się tylko niewielka liczba włókien mięśniowych. Jest to za mało, aby wykonać efektywne skrócenie całego mięśnia. Mięsień pozostaje w stanie tzw. napięcia mięśniowego, które może się zmieniać pod wpływem różnych czynników (np. bodźców psychicznych, temperatury, leków).
Siła mięśnia zależy od wielkości tzw. przekroju fizjologicznego. Nazywamy tak sumę przekrojów poprzecznych wszystkich włókien mięśniowych (mięśnie o jednakowym przekroju fizjologicznym są tak samo silne, niezależnie od długości).
Mięśnie na ogół pracują w zespołach. Wszystkie, które współpracują w wykonaniu danego ruchu nazywamy synergistami, natomiast działające przeciwnie -antagonistami.
W organizmie istnieją również narządy pomocnicze, ułatwiające pracę mięśni. Należą do nich powiezie, kaletki maziowe i pochewki ścięgien. Powięziami nazywamy łącznotkankowe błony otaczające pojedyncze mięśnie i całe ich grupy, tworzące komory, w których poruszają się mięśnie. Same powiezie nie biorą udziału w ruchach. Kaletki maziowe, identycznie zbudowane jak omówione wcześniej twory dodatkowe stawów, ułatwiają ślizganie się ścięgien w pobliżu wystających elementów kostnych. Podobną rolę spełniają pochewki maziowe, otaczające w postaci wydłużonych cew ścięgna, przechodzące z przedramienia na rękę czy z podudzia na stopę.
Mięsień musi przebiegać przynajmniej nad jednym stawem, aby mógł wywierać swoje działanie (zbliżać przyczepy). Wyróżnia się mięśnie jedno-, dwu-i wielostawowe. Zbliżanie do siebie przyczepów następuje tylko wtedy, gdy jeden z nich jest ustalony (nieruchomy), a drugi ruchomy. Każdy z przyczepów mięśnia, zarówno początkowy, jak i końcowy może być ustalony (przez inne mięśnie) w zależności od sytuacji (np. zgięcie przedramienia w stawie łokciowym podczas podnoszenia jakiegoś przedmiotu czy podciągania się na drążku).